ASD- czyli całościowe zaburzenia rozwojowe, zwane również zaburzeniami ze spektrum autyzmu są skutkiem nieprawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego w okresie płodowym oraz wczesnodziecięcym. Charakteryzują się one trwałymi defektami w obrębie zdolności do nawiązywania relacji społecznych, problemami z komunikacją werbalną/niewerbalną oraz stałym, powtarzalnym wzorcem zainteresowań.
- Dziecko zamyka się w swoim świecie. Świat ten nieco zniekształcony, ale na tyle absorbujący, że dziecko nie widzi potrzeby rozmowy z ludźmi znajdującymi się w jego otoczeniu.
- Unika kontaktu z rówieśnikami i rodziną, a nadmiernie przywiązuje się do niektórych przedmiotów. Jeśli je traci, wpada w panikę, nie lubi, zmian dotychczasowych przyzwyczajeń.
- Lubi jeść z tego samego talerza, chodzić tą samą drogą, sprzątać tą samą szczotką.
- Zmiany w jego codziennych czynnościach, powodujące sytuacje dla niego trudne mogą przejawiać niepohamowane ataki złości.
- Zachowania takie są dużym problemem dla osób z najbliższego otoczenia, dlatego należy wypracować metody radzenia sobie z nimi, prowadzić do zmniejszania się ryzyka występowania agresji u dziecka, nauczyć pożądanych i społecznie akceptowanych form zachowań.
Zachowania trudne to takie, które prowadzą do niebezpieczeństwa fizycznego nie tylko u dzieci, ale także ludzi z ich najbliższego otoczenia. Zachowania jak:
- agresja, skierowana na innych, autoagresja oraz niszczenie przedmiotów, ucieczki,
- krzyki,
- piski,
- napady złości są nieakceptowalne, problemowe i mocno odbiegają od normy, zakłócają proces uczenia się nowych umiejętności i zachowań, a dodatkowo powodują stres u osób z najbliższego otoczenia.
Zachowania trudne są zazwyczaj spowodowane różnymi sytuacjami np.
- odmową lub zakazem dorosłego w stosunku do dziecka w celu uniknięcia sytuacji bardzo trudnej,
- chęcią zwrócenia na siebie uwagi innych,
- utratą rzeczy pożądanej czy odczuwaniem bólu fizycznego.
Do ataków agresji przyczyniać się mogą różne deficyty dziecka, problemy z koncentracją, brak motywacji, uboga komunikacja czy nadaktywność ruchowa. Osobą, która najlepiej zna swoje dziecko jest niewątpliwie rodzic. Obserwacja, wyciąganie wniosków z zaistniałych sytuacji, zrozumienie podłoża problemu pozwoli rodzicom przewidywać reakcje dziecka. Ponadto nie należy nigdy ukrywać problemu. Warto wybrać się do terapeuty, porozmawiać z innymi rodzicami dzieci z ASD lub osobami bliskimi, które okażą wsparcie. Rodzice dzieci z autyzmem muszą również pamiętać, że mimo zaburzenia dziecko powinno ponosić konsekwencje swoich działań. Nie powinno się więc być dla dziecka pobłażliwym. Pracując z agresją trzeba działać szybko, skonfrontować się z nią od razu i nie okazywać słabości. Dzieci agresywne szanują jedynie silniejszych, a nie słabszych. W tej sytuacji rodzic musi okazać się silniejszy, ale zdominowanie dziecka nie może wiązać się z jego odrzuceniem. Pokazanie swojej siły i dominacji, nie powinno być związane z brakiem empatii, szacunku, serdeczności. Traktowanie agresywnego dziecka jako niewidocznego, żeby go nie sprowokować, jest drogą donikąd. Dziecko triumfalnie przejmuje kontrolę nad rodzicem. Bardzo ważnym elementem w tej sytuacji jest nawiązanie współpracy ze specjalistą- psychologiem, który wskaże nam sposoby radzenia sobie z agresją u dziecka.
W procesie wygaszania zachowań agresywnych bardzo ważna jest wytrwałość, konsekwencja oraz przewidywalność działań rodziców. W przypadku wystąpienia zachowań niepożądanych nie wolno ich nagradzać, a jeśli nie zagrażają one nikomu najlepiej je ignorować. Dobrze jest stworzyć plan wszystkich działań w ciągu całego dnia. Wszelkie zmiany należy wprowadzać łagodnie i powoli, dokładnie wyjaśniając. Jeżeli występują bodźce, które są dla dziecka nieprzyjemne trzeba eliminować lub starać się unikać. Regularne ćwiczenia ruchowe również pozwolą na zminimalizowanie zachowań agresywnych. Oklejone i ozdobione według własnego pomysłu pudełko z otworem – buzią potwora służące rozładowaniu napięcia, którego symbolem będą pogniecione kartki lub papierowe kulki. „Słoik z kolorowymi brokatami”, którym dziecko potrząsa, gdy czuje złość, czekając aż drobinki opadną- jest to czas na jego wyciszenie, uspokojenie. Ważne i zapobiegające sytuacjom trudnym jest również usystematyzowanie dziecku dnia lub wprowadzenie tabliczki żetonowej z zadaniami, na której dziecko będzie zaznaczało wykonane przez siebie zadania. Zadania te muszą być proste, wykonalne i systematyzujące codzienność dziecka. Nagrodą za wykonanie wszystkich zadań będzie np. zabawa ulubioną zabawką. Pozwoli to na opanowanie zachowań agresywnych, gdyż dziecko będzie miało zaplanowane działania, będzie znało harmonogram dnia, dzięki czemu nie będziemy stwarzać sytuacji, które mogą wywołać gniew- agresję.
Wszystkie zaproponowane działania będą przynosiły rezultaty jeśli będą prowadzone stanowczo i konsekwentni. Należy zwracać uwagę na każde zachowanie dziecka, reagować nie tylko na złe zachowania dziecka, ale także na właściwe, które należy nagradzać i wzmacniać. Największym wrogiem będzie pobłażliwość i brak konsekwencji. Warto również nawiązać współpracę z przedszkolem. Ujednolicone działania w przedszkolu i w domu dają pozytywne rezultaty, dzięki temu możliwe jest osiągnięcie sukcesu.
Źródła:
https://www.termedia.pl/poz/Agresja-u-dziecka-autystycznego-opcje-leczenia,36529.html
https://swiatp.pl/zachowania-trudne-w-autyzmie-poradnik-dla-rodzica/
- M. Edelson, J.B. Johnson – ,,Jak sobie radzić z napadami złości i załamaniem nerwowym / psychicznym u dzieci z autyzmem’’.
- Ward- Hawkes, M. Rodi – ,,Zachowania autoagresywne w autyzmie’’.
mgr Ewa Stawczyk i mgr Marta Stawczyk