WSPOMAGANIE ROZWOJU MOWY DZIECKA
ĆWICZENIA SŁUCHOWE
- Ćwiczenia słuchowe
- z wykorzystaniem bodźców niewerbalnych
- z wykorzystaniem dźwięków mowy – ćwiczenia fonematycznego /utożsamianie i różnicowanie dźwięków mowy
- ćwiczenia słuchu fonetycznego /wysłuchiwanie i różnicowanie akcentu, tempa, intonacji i czasu trwania głosek/
- Ćwiczenia rozumienia wypowiedzi
- Ćwiczenia rozwijające słownictwo
- Ćwiczenia w budowaniu zdań i dłuższych wypowiedzi
- Ćwiczenia oddechowe
- Ćwiczenia głosowe
7.Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne
ZASADY PROWADZENIA ĆWICZEŃ WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ MOWY
- Ćwiczenia powinny być dla dziecka przyjemnością, zabawą, sposobem nawiązania kontaktu i wspólnego spędzania czasu.
- Ćwiczenia mają określony cel i należy o tym pamiętać.
- Ćwiczenia nie mogą być zbyt trudne, bo to zniechęci dziecko i zbyt łatwe, ponieważ staną się nudne.
- Czas trwania powinien być dostosowany do wydolności i wieku dziecka. Dla dzieci młodszych i słabo koncentrujących się ćwiczenia trwają krótko i należy powtarzać je kilka razy w ciągu dnia.
- Ćwiczenia powinny być przeprowadzane systematycznie
- Ćwiczenia słuchowe– uczą koncentrowania uwagi na sygnałach słuchowych, analizowania tego co się słyszy. Stanowią wstępny etap do ćwiczeń słuchu mownego – fonematycznego i fonetycznego. Uczą umiejętności identyfikowania i różnicowania bodźców, czyli umiejętności rozumienia wypowiedzi słownych i prawidłowego wypowiadania głosek / słuch fonematyczny/. Sprawiają, że mowa dziecka jest wyrazista, ma odpowiednią intonację, rytm, akcent /słuch fonetyczny/.
Przykłady ćwiczeń
- Rozpoznawanie dźwięków instrumentów
- Rozpoznawanie głosów zwierząt
- Rozpoznawanie różnych dźwięków otoczenia
- Różnicowanie rytmu/ 0 0 0/ 0 0 0/ 0 00/ 00 00/ / 0 0 00/ 00 0/
- Ćwiczenia rozumienia wypowiedzi i ćwiczenia pamięci słownej– umiejętność pojawia się pod koniec pierwszego roku życia. Poprzedza czynność wypowiadania się. Najpierw uczymy się rozumieć wypowiedź, potem uczymy się mówić. Umiejętność doskonali się od rozumienia prostych poleceń do rozszyfrowywania długich wypowiedzi z bogatym słownictwem i konstrukcjami zdaniowymi.
Przykłady ćwiczeń pamięci słownej:
- W worku znajdują się znane dziecku przedmioty. Prosimy – daj mi… jeden przedmiot, potem dwa, trzy – przestrzegamy kolejności wyciąganych przedmiotów
- Zabawa z obrazkami – mówimy – Znajdź i ułóż kolejno kurę i kaczkę, potem kurę, psa, kota
- – Miś spotkał skrzata w lesie, który ma czarodziejską moc. Miś wykonuje polecenia skrzata. Dziecko wymienia czynności wykonane przez misia- potem zamiana ról
- Ćwiczenia rozwijające słownictwo – bardzo ważne dla rozwoju językowego dziecka. Ubogi zasób słów ogranicza rozumienie tego co do dziecka mówimy, jak i formułowanie przez dziecko wypowiedzi.
Ćwiczenia powinny być prowadzone przy każdej okazji
- podczas ubierania uczymy nazw ubrań i ich części podczas jedzenia uczymy nazw produktów żywnościowych, ich cech, nazw wykonywanych czynności
- nazwy powinny dotyczyć również czynności ,cech i właściwości przedmiotów /wielkość, kształt, kolor/, stanów emocjonalnych /radość, lęk, zdziwienie, przyjaźń/
- Ćwiczenia rozwijające słownictwo – bardzo ważne dla rozwoju językowego dziecka. Ubogi zasób słów ogranicza rozumienie tego co do dziecka mówimy, jak i formułowanie przez dziecko wypowiedzi.
Ćwiczenia powinny być prowadzone przy każdej okazji
- podczas ubierania uczymy nazw ubrań i ich części
- podczas jedzenia uczymy nazw produktów żywnościowych, ich cech, nazw wykonywanych czynności
- nazwy powinny dotyczyć również czynności ,cech i właściwości przedmiotów /wielkość, kształt, kolor/, stanów emocjonalnych /radość, lęk, zdziwienie, przyjaźń/
- Ćwiczenia oddechowe– oddychanie jest ważne dla poprawnego mówienia i prawidłowego rozwoju aparatu artykulacyjnego. Inaczej oddychamy w czasie mówienia a inaczej podczas spoczynku.
– w czasie snu, zabawy, oglądania telewizji, kiedy dziecko nie mówi – szczęki zwarte, powietrze swobodnie przepływa jamą nosową. Ważne częste oczyszczanie nosa. Dzięki temu aparat artykulacyjny rozwija się prawidłowo a w przyszłości możemy uniknąć wad zgryzu, wymowy, traktowanych jako pierwotna przyczyna.
– ssanie smoczka do 1 r. ż., pokarmy stałe od 5msc. ż.
Cel ćwiczeń:
- wyrobienie oddechu przeponowego
- poszerzenie pojemności płuc
- rozróżnienie fazy wdechu i wydechu
- wyrobienie umiejętności szybkiego wdechu i wydłużenia fazy wydechowej
- mówienia tylko na wydechu
- dostosowania długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi
- zsynchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi
Ćwiczenia oddechowe prowadzimy w przewietrzonym pomieszczeniu
Przedłużanie wydechu nie może doprowadzić do opróżnienia płuc z tzw. powietrza zapasowego
Pojemność płuc jest mniejsza niż u osób dorosłych – ostrożnie w zawodach
Przykłady ćwiczeń:
- Czarodziejska pałeczka – ma moc zawiązywania buzi i zmusza nas do oddychania nosem. Pałeczka używana jest podczas np. oglądania telewizji – rejestrujemy czas, jeśli dziecko nie potrafi lub czas jest krótki niezbędna konsultacja z laryngologiem.
- Spacer po łące – na łące rośnie dużo kwiatów, podchodzimy do każdego i wąchamy – wciąganie powietrza nosem, zatrzymanie – żeby zapamiętać piękny zapach i wypuszczamy powietrze nosem.
- Huśtanie misia na brzuchu – pokazujemy – leżymy na plecach, na brzuchu leży książka a na niej siedzi miś. Robimy wdech – przepona idzie w dół, brzuch uwypukla się, robimy wydech – przepona powraca, brzuch opada. Zachęcamy dziecko do wykonania ćwiczenia.
- Ćwiczenia oddechowe połączone z ćwiczeniami gimnastycznymi – wdech z szybkim wznosem ramion w bok lub w górę, wydech z powolnym krzyżowaniem rąk z przodu lub opuszczeniem w dół
- Powtarzamy poprzednie ćwiczenie, ale podczas wydechu wymawiamy powoli głoskę aaaaaa. Kolejnym razem inne samogłoski: u, e, y, i
- Przyssanie chusteczki higienicznej lub bibułki, faza wdechu, dmuchanie – faza wydechu
- Krótki, pełny wdech i wymawiamy zdanie dwuwyrazowe. Kolejny etap to rozbudowane zdania.
- Zabawy wiatru – listki powieszone na sznurku za pomocą spinaczy – dmuchamy na polecenie, w rytm muzyki.
- Gąski do domu – domy to kolorowe kartki, gąski to kolorowe piórka, dmuchając przez rurkę do napojów próbujemy skierować piórka do odpowiedniego koloru.
Góry lodowe – dmuchamy przez rurkę do styropianowych kubków, można narysować tor, po którym kubeczki powinny się poruszać
- Ćwiczenia głosowe – to umiejętność prawidłowego kierowania własnym głosem. To uzyskanie efektu głosowego w jamie ustnej a nie gardłowej. Mają a na celu ochronę aparatu fonacyjnego /krtani/ przed nadmiernym przeciążeniem.
Przykłady ćwiczeń:
- Misie budzą się na wiosnę – przyjmujemy pozycję leżącą
- Misie śpią – wdech i wydech nosem, Misie budzą się, ziewają – wdech i wydech ustami, Misie po przebudzeniu – wdychają powietrze ustami, zamykają usta i mruczą mmmmmmmmm… powietrze wydostaje się nosem.
- Głos na maskę /podniebienie twarde, zęby, wargi/ w pozycji leżącej wybrzmiewczenia mmmmmaaa, mmmmmooo, mmmmuuu
- Ćwiczenia artykulacyjne – wykonywanie ruchów narządów artykulacyjnych w określony sposób i w określonym miejscu jamy ustnej.
Mają na celu:
- usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego i żuchwy
- opanowanie umiejętności świadomego kierowania ruchami narządów artykulacyjnych
- usprawnianie koordynacji ruchowej w zakresie aparatu artykulacyjnego
- wyuczenie prawidłowego połykania
Przykłady ćwiczeń:
- Ćwiczenia usprawniające wargi:
– nadymanie policzków, usta ściągnięte
- usta ułożone w „ciup” – cmokamy – przesyłanie buziaków
- usta wciągamy w głąb jamy ustnej /zaglądamy do brzucha/
- napinanie warg w pozycji rozciągniętej /dwie osoby trzymają kartkę ustami i ciągną w przeciwną stronę/ i w pozycji zaokrąglonej warg /ciągnięcie wargami guzika zabezpieczonego nicią dentystyczną/
- masaż warg zębami
- wyraźne wymawianie samogłosek w parach: a-i, o-e, u-y.
- Ćwiczenia języka
- wysuwanie języka na brodę /zabawa w zmęczonego psa/
- unoszenie języka w kierunku nosa /kto sięgnie wyżej/
– dotykanie czubkiem języka kącików warg – wargi szeroko otwarte
- oblizywanie warg czubkiem języka cofanie języka w głąb jamy ustnej
- wysuwanie zaostrzonego języka /igła/ i wkładanie go pod górną wargę, która jest naprężona i wypychanie wargi czubkiem języka /strzelanie z kuszy/
- wybrzuszanie środka języka /robimy górkę/
- unoszenie przedniej części języka – przód i boki są uniesione i tworzą łyżeczkę.
- /Nie wykonujemy ćwiczeń na zewnątrz jamy ustnej, jeśli język ma tendencję do aktywności międzyzębowej tzn. podczas mówienia widzimy go między zębami. Miejsce języka jest za zębami, wewnątrz jamy ustnej/.
- Ćwiczenia żuchwy:
- zamykanie i otwieranie zębów, wargi rozchylone / zamykanie i otwieranie domku, w którym mieszka język/
– wysuwanie i cofanie żuchwy / zęby chcą podrapać nos i brodę na zmianę/
- Ćwiczenia podniebienia miękkiego
- Chory miś – język wysunięty z ust – wdychanie i wydychanie powietrza przy otwartych wargach, kaszlemy
- wciąganie powietrza przez rurkę – zabawa w przenoszenie papierków, kolorowych kulek z bibuły, za pomocą rurki
- Przebudzenie misia – chrapanie na wdechu i wydechu
- Wesoła rodzinka – mama -haha, tata hoho, dziecko- hihi, babcia – hehe, dziadek – hyhy
Źródło: D. Emiluta – Rozya: Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym